Nu, tegen het jaareinde, viert de joodse gemeenschap in vele landen een vrolijk en op kinderen gericht feest. Dit feest is Chanoeka – een acht dagen durend lichtfeest. Chanoeka start dit jaar op 19 december en duurt tot 26 december.
Een beetje geschiedenis
De joodse traditie is een oude religieuze traditie en Chanoeka heeft een iets recentere origine dan sommige andere joodse feesten. Zo heeft het verhaal van Chanoeka te maken met grote veranderingen in de regio van het Nabije-Oosten. Na de verovering van het Midden-Oosten door de Grieks-Macedonische bevelhebber Alexander De Grote viel de gehele regio plots onder de Griekse of Hellenistische invloedssfeer.
Wat volgde was dat lokale Griekse leiders een beeld van Zeus in de joodse tempel zetten. Zo veranderden zij de lokale eredienst naar een cultus die zij herkenden. De joodse tempel in Jeruzalem werd zo, 2200 jaar geleden, als Griekse tempel gebruikt.
Dit zinde de lokale meerderheidsbevolking niet. Er kwam verzet dat in een oorlog uitmondde: de Makkabeese revolte. Dit gehele verhaal vinden we terug in het bijbelboek ‘I Makkabeeën’. Dat is een van de deuterocanonieke of apocriefe boeken. Dat betekent dat joden en protestanten het niet als officieel Bijbels boek erkennen. Alle andere christenen wel.
Het is door deze succesvolle revolte dat veel Joodse sportclubs de naam ‘mac(c)abi’ in de naam dragen zoals de voetbalploeg van Haifa maar ook in Antwerpen.
Het is ook deze revolte die uiteindelijk een nieuwe dynastie in Jeruzalem opleverde. Herodes (bekend voor de verhalen over Jezus’ geboorte in het Nieuwe Testament) zou 150 jaar later met een nakomeling van deze familie trouwen. Dit maakte hem koning van de joden.
Wanneer de joden hun onafhankelijkheid terugwonnen en de joodse tempel in Jeruzalem terug in ere wilden herstellen, brandde de menora-kandelaar binnen de tempel acht dagen met een hoeveelheid heilige olie die maar voor één dag volstond. Volgens een rabbijnse traditie konden de zegevierende Makkabeeën immers maar één kannetje olie vinden dat puur en onbesmet was gebleven en dit dankzij een zegel. Tegen die achtste dag kon meer gezuiverde olie aangemaakt worden.
Chanoeka vieren
Chanoeka duurt de acht dagen van dit mirakel van lang geleden en is specifiek gelinkt met een kandelaar omdat het wonder ook te maken had met de kandelaar in de joodse tempel.
Vele joden maar ook synagogen en soms zelfs steden zoals New York zullen tijdens deze acht dagen een chanoekia of kandelaar met negen armen opstellen. Elke dag zal de familie of een verantwoordelijke de negende kaars dan gebruiken om een extra kaars aan te steken totdat op laatste of achtste avond alle kaarsen branden. Bij het aansteken van de verschillende kaarsen worden ook zegeningen uitgesproken.
De Chanoeka-periode zelf is een vrolijke periode waarbij kinderen vooraf zelf een kandelaar uit klei of ander materiaal mogen knutselen. Naast het aansteken van de kaarsen in het gezin zijn er ook spelletjes die met Chanoeka te maken hebben. Zo is er een spel met een tol (dreidel) waar de vlakken van de tol door Hebreeuwse letters naar het mirakel van die acht dagen brandende kandelaar verwijzen. Er worden ook cadeautjes of zakgeld gegeven.
Chanoeka in Antwerpen
Chanoeka wordt deze dagen wereldwijd gevierd: in grote steden waar joodse mensen leven, zoals New York, worden grote kandelaars, Chanoekia, aangestoken in publieke ruimtes. Ook in Antwerpen wordt Chanoeka gevierd. In 2020 gebeurde dit in intieme kring omwille van corona, maar in 2019 vond dit nog publiekelijk plaats op het operaplein, met aanwezigheid van de burgemeester.
Chanoekamateriaal zoals de Chanoeka-kandelaars en ook de typische tol met snoepjes of gebak kunnen in Antwerpen onder andere gekocht worden in:
- Merkaz Judaica: Mercatorstraat 42, 2018 Antwerpen (https://merkazjudaica.eu/)
- Seletski Judaica bookstore: Simonsstraat 36, 2018 Antwerpen (https://seletski-judaica-book-store.business.site/)
- Koosjere supermarkt Grosz Center: Jacob Jordaensstraat 64, 2018 Antwerpen (http://www.groszcenter.eu/)
Vier jij graag mee Chanoeka? Wij geven jullie tips om aan de slag te gaan in de bijlage hieronder. Veel plezier!