De Antwerpse orthodoxe kerk
God is Liefde, maar liefde is niet eenvoudig te begrijpen. De Orthodoxe Kerk gelooft in één God, die zijn Woord naar de mensen heeft gestuurd om ons terug heilig (heel) te maken. De drie personen van die Ene God: Vader, Zoon en Heilige Geest, zijn onvermengd, onveranderd, ongedeeld en ongescheiden.
Pasen, de Verrijzenis van Jezus Christus, de Zoon van God, vormt de grondslag en het kloppend hart van de Orthodoxe Kerk. Het hart neemt een even belangrijke plaats in bij het doorgeven (traditie) van die ervaring als het verstand. De orthodoxe christenen putten inspiratie uit de Bijbel, maar evenzeer uit de ervaringen, verhalen, liederen en gedichten van hedendaagse en vroegere generaties.
De orthodoxie gelooft dat de geest, de ziel én het lichaam deelnemen aan de heiliging van de mens. Daarom wordt ook het lichaam bij het gebed betrokken, zeker bij het gemeenschappelijk gebed. Er wordt gebogen, geknield, geluisterd en gezongen. Iconen leiden het oog naar God. Door het offeren van wierook wordt zelfs de geurzin bij het gebed betrokken. Het voornaamste gemeenschappelijk gebed is de Goddelijke Liturgie, waar de gelovigen bidden dat Christus aanwezig wordt in het offer van brood en wijn: de Heilige Communie.
Het lichaam neemt ook aan het gebed deel door te vasten, waardoor de gelovigen zich (proberen) bevrijden van overbodigheden. Na een langere vastentijd volgt telkens een langere feesttijd. Veertig dagen vasten voor Pasen en Kerstmis worden bijvoorbeeld gevolgd door veertig dagen feesten.
Na de dood is Gods aanwezigheid onontkoombaar: zijn vurige liefde zal door sommigen als hels worden ervaren en door andere als hemels. Vereniging met God veronderstelt een ontlediging van het “ego”, maar geen zelfvernietiging. De mens kan zich niet verenigen met het wezen van God, maar wel met zijn energieën. Dat heet “transfiguratie”.
Structuur en organisatie van de Orthodoxe Kerk
De broederlijke gemeenschap van christenen die elkaar ondersteunen bij de opgang naar God, noemen we de (Orthodoxe) ‘Kerk’.
De Orthodoxe Kerken zijn georganiseerd rond de lokale bisschop. Die lokale bisschop werkt collegiaal samen met de hogere hiërarchie zonder ondergeschikt te zijn. Uit onvrede hierover scheurde het Patriarchaat van Rome zich in 1054 af van de vier andere (orthodoxe) Patriarchaten. De orthodoxe bisschoppen werken samen in de Orthodoxe Bisschoppenconferentie van de Benelux (CEOB). In België - en dus ook in Antwerpen - zijn de orthodoxe bisschoppen eerder aan een culturele groep verbonden: Grieken, Roemenen, Russen, Serviërs, Georgiërs, Syriërs,… hoewel er ook Vlaamse orthodoxe christenen zijn.
Sommige gelovigen wijden hun hele leven alleen aan het gebed en zien daarvoor af van alle aardse genot en eigendom. Zo’n mannen worden monniken genoemd, zo’n vrouwen monialen. Orthodoxe bisschoppen worden gekozen uit de monniken en zijn dus ongehuwd. Diakens en priesters mogen wel gehuwd zijn. Diakens zijn helpers van de bisschop, een priester is een plaatsvervanger van de bisschop.
De plaatselijke kerkgemeenschap in een wijk, dorp of stad heet een parochie. Het is niet uitzonderlijk dat er bij de erediensten in de parochies Nederlands wordt gebruikt. Er zijn ook parochies waar het Nederlands de voornaamste liturgische taal is. De oudste orthodoxe parochie van Antwerpen en zelfs van België behoort tot het Oecumenisch Patriarchaat van Constantinopel en is overwegend maar niet uitsluitend Griekstalig. Na verloop van tijd groeiden daar parochies uit van andere taalgroepen of in andere regio’s.
Alle parochies die bij een bisschop behoren, vormen samen een bisdom. Een bisschop van een grote stad (metropool) wordt ook wel metropoliet genoemd. De voornaamste bisschop van een land krijgt de eretitel “aartsbisschop”. Enkele aartsbisschoppen krijgen de eretitel “patriarch”. Daarbij geldt de Patriarch van Constantinopel (Istanbul) als eerste onder gelijken.
Diversiteit binnen de Orthodoxe Kerk
De Orthodoxe Kerk vormt één lichaam met verschillende ledematen met uiteenlopende functies. In de Kerk is iedereen broeder en zuster van eenzelfde geestelijke familie, zonder onderscheid naar leeftijd, etniciteit of stand. Door de Communie loopt het bloed van Christus door ieders lichaam.
Hoewel er een formele hiërarchie is met (ongehuwde) bisschoppen, (vaak gehuwde) priesters en (vaak gehuwde) diakens, wordt het orthodoxe geloof door al haar leden gedragen. De orthodoxie heeft altijd geëngageerde leken (=niet-geestelijken) gekend die niet zelden een belangrijke rol spelen, zowel op maatschappelijk als op leerstellig vlak.
De Orthodoxe Kerk is even divers als een mozaïek en dat geldt ook voor Antwerpen. De meeste orthodoxe christenen hebben een buitenlandse achtergrond. De eerste orthodoxe Antwerpenaren waren vooral Griekse scheepslui. In het interbellum volgde een beperkte groep Russische vluchtelingen (waaronder vliegtuigbouwer George Ivanow). Eind jaren 1980 sloot een bescheiden groep Vlamingen zich bij de Orthodoxie aan. In de jaren 1990, na de val van het communisme, vestigden er zich in Antwerpen een groot aantal orthodoxe christenen uit de ex-Sovjet-unie en ex-Joegoslavië (vooral uit Rusland, Oekraïne, Servië en Georgië).
In 2007 traden Roemenië en Bulgarije toe tot de EU en sinds 2014 is er vrij verkeer van werknemers uit deze landen. Sindsien is het aantal orthodoxe christenen van Roemeense achtergrond explosief gestegen. Zij vormen momenteel veruit de grootste groep orthodoxe christenen in Antwerpen.
Tot slot werd de orthodoxe geloofsgemeenschap recent aangevuld met (vaak jonge, hoogopgeleide) Grieken die door de crisis daar geen degelijk werk vinden.
Kortom: de orthodoxe Kerk in Antwerpen is niet alleen divers qua opleidingsniveau, inkomen en positie in de maatschappij, maar ook qua etnische achtergrond.
Ons maatschappelijk engagement
De liefde voor God is in de Orthodoxe Kerk onlosmakelijk verbonden met de liefde voor de naaste. Daarom heeft de orthodoxe Kerk van oudsher een sterk sociaal engagement. De eerste zieken-, bejaarden- en weeshuizen werden opgericht in een orthodox-christelijke kerkelijke context, in het bijzonder het “Ptochokomeion” (alias “Basileiada”) van de Heilige Basilius van Caesarea. De orthodoxe Kerk ziet zichzelf inzake ziekenzorg echter als complementair met de burgerlijke overheid, niet als concurrent.
Van bij het begin heeft de Antwerpse orthodoxe Kerk specifiek veel aandacht gehad voor behoeftige zeelui, ongeacht taal, afkomst of gezindte. Het engagement van de derde orthodoxe priester in Antwerpen, Emilianos Timiadis, leidde tot een samenwerking met de andere Antwerpse geloofsgemeenschappen. Die was zo nauw dat die oecumenische werking als voorbeeld werd gesteld voor de oprichting van de Wereldraad van Kerken (WCC). De orthodoxe Kerk is dan ook stichtend lid van de Antwerpse Raad van Kerken (ARK).
Voor het overige is het sociale engagement eerder beperkt, omdat de Antwerpse orthodoxe gemeenschap vrij klein is. Verschillende gemeenschappen organiseren en/of ondersteunen wel charitatieve en sociale initiatieven en projecten in hun landen van herkomst.
Daarnaast stimuleert de Orthodoxe Kerk het onderwijs sterk. Het is gebruikelijk dat de kerk en de school naast elkaar staan. Er bestaan echter geen scholen die door de Kerk worden georganiseerd: ook qua onderwijs ziet de orthodoxie een complementaire rol voor zichzelf weggelegd. Omwille van de bescheiden omvang van de Antwerpse gemeenschap is het onderwijs in Antwerpen trouwens beperkt tot taal- en cultuurlessen evenals geloofsonderricht. Aangezien orthodoxie een erkende eredienst is in België, kunnen leerlingen in het gemeenschapsonderwijs wel kiezen voor orthodoxie in de levensbeschouwelijke lesuren.
Globaal gesproken hecht de orthodoxe Kerk tot slot veel belang aan ecologie. Het Oecumenisch Patriarchaat is al decennialang wereldwijd een voortrekker van de bescherming van de schepping. De lokale Antwerpse gemeenschap is op dat vlak opnieuw echter te klein om een rol van enige betekenis te kunnen spelen.
Geschreven door Barnabas Genbrugge