In West-Europa begon het verhaal van het protestantisme met een interne beweging binnen de christelijke kerken. Het was in de tijd van de renaissance dat velen verder gingen kijken dan hoe de maatschappij toen werkte. Die revolutionaire kracht werkte door in de politiek, de cultuur, de wetenschap en ook in de wereld van het geloof. Aanzetten werden onder andere gegeven door Maarten Luther in Duitsland en door Johannes Calvijn in Frankrijk en Zwitserland maar ook door vele anderen. In de zestiende eeuw zorgde deze Hervorming van de kerk ervoor dat het christendom opnieuw teruggreep naar de bron: de Bijbel. Verschillende zaken van de toenmalige kerken en samenleving strookten niet met wat er geschreven stond in die Bijbel. Hoewel deze kritiek ook toen niets nieuws was, werd deze afwijking van de Bron in deze tijd nog meer in vraag gesteld.
Men had problemen met het pauselijk ambt, met biecht met aflaat, met de manier waarop de mis gevierd werd, met de verering van Maria en de heiligen, met de traditie zoals die toen bestond, en met de materiële rijkdom van de kerk. Het groeiend verzet liep uit op een nieuwe beweging, die later het protestantisme werd genoemd.
Velen voelden zich erbij betrokken. Bij de scheiding van Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden in 1585, in de tijd van Alva, week de helft van de Antwerpse bevolking uit naar Nederland (voornamelijk naar Amsterdam) en naar andere regio’s waar het wel toegestaan was om het protestantse geloof te beleven.
1.Kernovertuigingen zijn
1.1. Alles vertrekt dus van de Bijbel, die aanvaard wordt als Gods woord en geldt als enige bron van openbaring en gezag. Hoe men denkt over geloofspunten of andere onderwerpen in de traditie, wordt steeds overwogen in het licht van de boodschap van de Bijbel: die is de toetssteen.
1.2. Men verwerpt daarom pausdom en kerkelijke hiërarchie. Men kan zelf beoordelen en zijn geloofsleven invullen, vandaar het priesterschap van alle gelovigen. Alleen Christus is het hoofd van de kerk.
1.3. Men is dus niet meer gebonden door het woord van een priester, we spreken van het bevrijde geweten van de mensen. De eigen persoon wordt aangesproken, vandaar dat men in het protestantisme op verschillende punten extra nadruk zal leggen. Daardoor zijn aparte groepen ontstaan. Verschillen hangen ook samen met het land of de streek waar men woont.
1.4. Men moet niet nog extra dingen doen, zoals een bedevaart bijvoorbeeld. De mens wordt door God aanvaard, maar uit dankbaarheid daarvoor moet dat wel gevolgen hebben in zijn daden. Dit is de leer van de rechtvaardiging door het geloof.
1.5. Positieve daden stellen wil zeggen dat men de omgeving kan beïnvloeden, iets kan laten zien. Het aardse leven kan positief zijn: in cultuur, wetenschap, beroep en arbeid. Hier en nu kan dat allemaal effect hebben. Dit is verbonden met de protestantse waardering voor het aardse leven: de cultuur, de wetenschap, het beroep en de arbeid. De inzet van protestanten is niet een vlucht voor, maar een opbouwende kritiek op het aardse leven.
1.6. Daaruit volgt een andere opvatting over de sacramenten. Een protestant beschouwt ze als 'tekens en zegels' van Gods genade. Hun aantal is van zeven naar twee teruggebracht (doop en avondmaal) omdat deze door Jezus zelf zijn ingesteld.
1.7. De preek in de kerkdienst speelt een belangrijke rol. De enige bron van waaruit gepreekt wordt, is de Bijbel, en wel in de taal van het publiek.
2. Structuur en organisatie van het protestantisme
Uit het voorgaande werd duidelijk dat de tekst van de Bijbel vanuit verschillende invalshoeken kan worden bekeken. We herkennen wel gemeenschappelijke punten en in de loop van de tijd heeft men elkaar weer gevonden. De protestanten zijn voor de Belgische staat vertegenwoordigd in de Administratieve Raad van de Protestants-Evangelische Eredienst (de ARPEE) en dat is het gemeenschappelijk orgaan van de Verenigde Protestantse Kerk in België (VPKB) en de Federale Synode van Protestantse en Evangelische Kerken in België (FS). Alle taken die door de overheid toevertrouwd zijn aan de protestants/evangelische eredienst worden door die ARPEE behartigd.
3. Diversiteit binnen het protestantisme
In de protestantse wereld vindt men elkaar in de gemeenschappen niet omwille van de geografische ligging van de kerken, maar omwille van de sociale bindingen, de taal en de afkomst. Protestanten komen soms van ver om hun erediensten samen te kunnen vieren.
Vanuit die kernen probeert men de waarden uit de Bijbel te beleven en bekend te maken. De een is meer gevoelsmatig ingesteld, de ander meer verstandelijk, maar ook de verschillende ontstaansgeschiedenissen van de gemeenschappen en hun taal en contexten geven een grote verscheidenheid in aanpak en voorkomen. Uiteindelijk zal ook vandaag nog de norm zijn of alles overeenkomt met de inspiratie vanuit de Bijbel en zal men niet beducht zijn om terug te komen op eerdere uitspraken. Steunend en voortbouwend op wat in het verleden gezegd is, zal men steeds kritisch moeten blijven. Het motto blijft ’ecclesia reformata, semper reformanda’, de kerk die hervormd is zal steeds opnieuw moeten hervormd worden. Men laat zich corrigeren. Dit gaat dus verder dan wat men zelf graag heeft.
4. Maatschappelijk engagement van het protestantisme
Vanuit een minderheidspositie in Vlaanderen probeert men het engagement in de omgeving waar te maken. De sociale aanwezigheid gaat verder dan de eigen groep. Er wordt veel hulp geboden aan behoeftigen, zoals voedselbedeling of materiële en maatschappelijke ondersteuning. Die initiatieven zijn meestal lokaal en worden niet altijd nationaal georganiseerd, maar meer en meer worden er samenwerkingsverbanden opgezet, binnen en buiten de kerken. Juist vanuit de minderheidspositie, de aardse focus en de kritische ingesteldheid wordt hulp ook steeds geboden en gezien als vorm van protest, een aanklacht tegen onrecht en een opkomen voor recht en menswaardigheid. Hulp is geen liefdadigheid maar principieel partnerschap, vanuit de overtuiging dat alle mensen gelijkwaardig zijn.
Geschreven door: Ds. Petra Schipper en Danny Rouges